Διαδίκτυο: Νέοι κανόνες για προστασία των χρηστών – Έμφαση στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης

Σε ισχύ τέθηκε από τις 17 Φεβρουαρίου για όλες τις επιγραμμικές πλατφόρμες, στις οποίες έχουν πρόσβαση οι χρήστες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο κανονισμός για τις ψηφιακές υπηρεσίες, το εμβληματικό σύνολο κανόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής – Digital Services Act (DSA) – με στόχο το διαδικτυακό περιβάλλον να καταστεί ασφαλέστερο, δικαιότερο και πιο διαφανές.

Στην Ελλάδα το σχέδιο Νόμου σχετικά με τη λήψη μέτρων για την εφαρμογή του Κανονισμού (ΕΕ) 2022/2065 – Πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες, παρουσιάστηκε από τον υπουργό Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Δημήτρη Παπαστεργίου, στο υπουργικό συμβούλιο στις 24 Ιανουαρίου, θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση, εκτός απρόοπτου, την ερχόμενη Παρασκευή και στη συνέχεια θα κατατεθεί στη Βουλή.

Ειδικότερα, στόχος της Πράξης Digital Services Act είναι η βελτίωση της προστασίας των χρηστών στο διαδίκτυο, με έμφαση στην καταπολέμηση της διακίνησης παράνομου περιεχομένου, στην παραπληροφόρηση, όπως για παράδειγμα η δημοσίευση παραπλανητικών διαφημίσεων ή προϊόντων, που έχουν προκύψει από deep fake επεξεργασία, καθώς και στην προστασία ανηλίκων.

Επιπλέον, προβλέπονται νέα δικαιώματα για τους χρήστες, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος να υποβάλλουν καταγγελία στην πλατφόρμα, να αναζητούν εξωδικαστικούς διακανονισμούς, να υποβάλλουν καταγγελία στην εθνική τους αρχή στη γλώσσα τους ή να ζητούν αποζημίωση για παραβάσεις των κανόνων.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις πολύ μεγάλες επιγραμμικές (online) πλατφόρμες, όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις μηχανές αναζήτησης, οι οποίες ενέχουν ιδιαίτερους κινδύνους σχετικά με τη διάδοση παράνομου περιεχομένου και την πρόκληση ζημίας σε κοινωνικό επίπεδο.

Οι 17 πρώτες πλατφόρμες και δύο μηχανές αναζήτησης που ορίστηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι οι: Alibaba Ali Express, Amazon Store, Apple AppStore, Booking.com, Facebook, Google Play, Google Maps, Google Shopping, Instagram, LinkedIn, Pinterest, Snapchat, TikTok, Twitter, Wikipedia, YouTube, Zalando, Bing, Google Search.

Το προτεινόμενο από το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης νομοσχέδιο περιλαμβάνει και τις απαραίτητες συμπληρωματικές ρυθμίσεις με σκοπό την πλήρη και αποτελεσματική εφαρμογή στην ελληνική έννομη τάξη του Κανονισμού (ΕΕ) 2022/2065 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 19ης Οκτωβρίου 2022 σχετικά με την ενιαία αγορά ψηφιακών υπηρεσιών και την τροποποίηση της οδηγίας 2000/31/ΕΚ (Πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες).

Μεταξύ άλλων λαμβάνονται μία σειρά από μέτρα και συγκεκριμένα:

– Ο ορισμός του Συντονιστή Ψηφιακών Υπηρεσιών και των αρμόδιων αρχών στις οποίες παρέχεται εξουσία επίβλεψης των παρόχων ενδιάμεσων υπηρεσιών και επιβολής της Πράξης, καθώς και η ρύθμιση των επιμέρους αρμοδιοτήτων τους. Το ρόλο του Συντονιστή στην Ελλάδα θα έχει η Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων (ΕΕΤΤ) η οποία ως ανεξάρτητη αρχή θα είναι αρμόδια για την εποπτεία των ενδιάμεσων υπηρεσιών που είναι εγκατεστημένες στη χώρα μας και για τον συντονισμό με τις ειδικές τομεακές αρχές. Ως αρμόδιες αρχές ορίζονται το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) και η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) για ζητήματα που αφορούν τις αρμοδιότητές τους.

– Η διασφάλιση ότι οι εντολές ανάληψης δράσης κατά παράνομου περιεχομένου και οι εντολές παροχής πληροφοριών που εκδίδονται από τις αρμόδιες δικαστικές ή διοικητικές αρχές πληρούν κατά το περιεχόμενό τους τις απαιτήσεις της Πράξης.

– Η σύσταση Συμβουλευτικής Επιτροπής στο υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες και ο καθορισμός των αρμοδιοτήτων της.

– Ο καθορισμός και η διαδικασία επιβολής αναλογικών και αποτελεσματικών κυρώσεων που δύναται να επιβληθούν σε παρόχους ενδιάμεσων υπηρεσιών για τις παραβάσεις της Πράξης και του νόμου.

– Η ρύθμιση ζητημάτων έννομης προστασίας και του δικαιώματος προσφυγής κατά των αποφάσεων του Συντονιστή και των λοιπών αρμόδιων αρχών.

– Η δημιουργία Μητρώου των εγκατεστημένων στην Ελλάδα παρόχων ενδιάμεσων υπηρεσιών και ο καθορισμός της διαδικασίας και του τρόπου τήρησής του.

Πώς προστατεύει η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες τους ανηλίκους στο διαδίκτυο

Αναμφισβήτητα οι πιο ευάλωτοι στις ψηφιακές πλατφόρμες πολίτες είναι οι ανήλικοι. Η Πράξη για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες προβλέπει ότι οι επιγραµµικές πλατφόρμες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από ανηλίκους πρέπει να φροντίζουν ώστε οι υπηρεσίες τους να προσφέρουν υψηλό επίπεδο ιδιωτικότητας, ασφάλειας και προστασίας.

Οι χρήστες – και ιδίως τα παιδιά και οι νέοι – θα πρέπει να προστατεύονται από διαδικτυακούς κινδύνους όπως είναι η παρενόχληση, ο εκφοβισμός, οι ψευδείς πληροφορίες, το παράνομο περιεχόμενο ή άτομα που ψεύδονται σχετικά µε την ταυτότητά τους.

Κατά την εξέταση των κινδύνων που εγκυμονεί η υπηρεσία τους για τους νεαρούς χρήστες, οι πολύ μεγάλες επιγραµµικές πλατφόρμες και επιγραµµικές μηχανές αναζήτησης πρέπει να εκτιμούν: εάν οι ανήλικοι κατανοούν εύκολα πώς λειτουργεί η υπηρεσία εάν υπάρχει κίνδυνος οι ανήλικοι να βρουν περιεχόμενο που θα μπορούσε να βλάψει την υγεία, τη σωματική, πνευματική και ηθική τους ανάπτυξη (περιεχόμενο ακατάλληλο για την ηλικία) πώς τα χαρακτηριστικά σχεδιασμού θα μπορούσαν να προκαλέσουν εθισμό.

Εκτίμηση και μείωση των κινδύνων

Κάθε χρόνο οι μεγάλες επιγραµµικές πλατφόρμες και επιγραµµικές μηχανές αναζήτησης πρέπει να εντοπίζουν και να αξιολογούν τους δυνητικούς διαδικτυακούς κινδύνους για τα παιδιά και τους νέους που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες τους.

Όπως συμβαίνει και µε τις ταινίες στον κινηματογράφο, όπου υπάρχει ηλικιακή διαβάθμιση, έτσι και ορισμένα επιγραµµικά περιεχόμενα και υπηρεσίες δεν είναι κατάλληλα για τις νεότερες ηλικίες. Γι’ αυτό οι πλατφόρμες πρέπει επίσης να παίρνουν μέτρα για τον περιορισμό αυτών των κινδύνων, όπως (κατά περίπτωση, ανάλογα µε τις πλατφόρμες) τα παρακάτω:

Γονικοί έλεγχοι: Ρυθμίσεις που βοηθούν τους γονείς και τους φροντιστές, για παράδειγμα, να παρακολουθούν ή να περιορίζουν την πρόσβαση των παιδιών στο διαδίκτυο, ώστε να προστατεύονται αυτά από διαδικτυακούς κινδύνους και ακατάλληλο περιεχόμενο.

Επαλήθευση ηλικίας: Σύστημα για τον έλεγχο της ηλικίας των χρηστών πριν από την πρόσβασή τους στην υπηρεσία, για παράδειγμα µε βάση φυσικά χαρακτηριστικά ή άλλες μορφές ταυτοποίησης.

Εργαλεία που βοηθούν τους νέους να επισημάνουν τυχόν κακομεταχείριση ή να λάβουν στήριξη.

Συστήματα υποβολής καταγγελιών και αναφοράς φιλικά προς τα παιδιά

Πρόθεση των συντακτών της DSA είναι να διευκολύνουν τους χρήστες – και τους ανήλικους χρήστες – να υποβάλουν αναφορά και να καταγγείλουν τυχόν παράνομο ή άλλο περιεχόμενο που δεν θα πρέπει να είναι επιγραµµικό, όταν διαπιστώνουν την ύπαρξή του.

Οι πλατφόρμες θα πρέπει επίσης να ενεργούν γρήγορα όταν «αξιόπιστες πηγές επισήμανσης παράνομου περιεχομένου» αναφέρουν περιεχόμενο που θεωρούν παράνομο ή που αντιβαίνει στους όρους και στις προϋποθέσεις τους.

Επιπλέον, οι επιγραµµικές πλατφόρμες που χρησιμοποιούνται από παιδιά θα πρέπει να προστατεύουν την ιδιωτική ζωή και την ασφάλεια των χρηστών τους. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί, για παράδειγμα, µε ειδικές, προεπιλεγμένες ρυθμίσεις προστασίας της ιδιωτικής ζωής και ασφάλειας.

Πληροφόρηση φιλική προς τα παιδιά

Οι όροι και οι προϋποθέσεις πρέπει να συντάσσονται και να ενημερώνονται µε τρόπο εύκολα κατανοητό από όλους, και από τους ανηλίκους. Οι επιγραµµικές υπηρεσίες που χρησιμοποιούν οι ανήλικοι πρέπει να δίνουν σαφέστερες εξηγήσεις έτσι ώστε οι νεαροί χρήστες να µμπορούν να κατανοήσουν σε τι συναινούν.

Απαγορεύεται οι διαφημίσεις που απευθύνονται σε παιδιά και νέους να βασίζονται σε κατάρτιση προφίλ

Οι εταιρείες μπορούν να συλλέγουν πληροφορίες σχετικά µε τις προτιμήσεις και τα ενδιαφέροντά µας από τους ιστότοπους που επισκεπτόμαστε, από τα κλικ που κάνουμε στο εικονίδιο «µου αρέσει», τους συνδέσμους που ακολουθούμε, καθώς και τις προσωπικές πληροφορίες που παρέχουμε, όπως είναι η ηλικία µας ή ο τόπος όπου ζούμε.

Οι πλατφόρμες χρησιμοποιούν αλγόριθμους και τεχνητή νοημοσύνη για να επεξεργαστούν αυτά τα δεδομένα κατάρτισης προφίλ, ώστε να αποφασίσουν ποιες διαφημίσεις θα δείξουν στον καθένα, για να έχουν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο. Ορισμένες επιγραµµικές πλατφόρμες κερδίζουν χρήματα κάθε φορά που αγοράζουμε προϊόντα που προβάλλουν αυτές οι διαφημίσεις.

Σύμφωνα µε την Πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες εάν οι πλατφόρμες είναι βέβαιες ότι ένας χρήστης είναι ανήλικος, δεν μπορούν να του δείξουν διαφημίσεις που βασίζονται σε κατάρτιση προφίλ.

Απαιτείται από τις πολύ μεγάλες επιγραµµικές πλατφόρμες να δημοσιοποιούν τις πληροφορίες σχετικά µε τις διαφημίσεις τους, ώστε όλοι, συµπεριλαµβανοµένων των ερευνητών, να μπορούν να αναλύουν πιθανούς κινδύνους. Οι πληροφορίες αυτές θα πρέπει να περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, λεπτομέρειες σχετικά µε το περιεχόμενο της διαφήμισης και το ποιος έχει πληρώσει γι’ αυτό, ιδίως όταν στοχεύει σε ανηλίκους.

Η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες απαγορεύει επίσης τα «παραπλανητικά µοτίβα», τον σχεδιασμό µε τον οποίο οι επιγραµµικές διεπαφές προσπαθούν να µας πείσουν και να µας ωθήσουν να κάνουμε πράγματα που μπορεί να µη θέλουμε να κάνουμε, όπως αγορές, επηρεάζοντας τις αποφάσεις µας ή περιπλέκοντας την ακύρωση συνδρομητικών υπηρεσιών.