Τι κάνουν διαφορετικά οι μακροβιότεροι λαοί στον κόσμο;

Σε κάποια μέρη του κόσμου υπάρχει μεγάλος πληθυσμός που ξεπερνά το συνηθισμένο προσδόκιμο ζωής, χωρίς μαγικές συνταγές και υπερτροφές, απλώς με κάποιες συνήθειες που πηγάζουν από τον τόπο. Η Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Δέσποινα Μαρσέλου, με εξειδίκευση στα αυτοάνοσα και τη χρόνια φλεγμονή και μετεκπαίδευση στη φυτοφαγία, εμβαθύνει στο θέμα, με στόχο να μας βοηθήσει να φτάσουμε όλοι τα 100.

Σίγουρα θα έχετε ακούσει κάποια στιγμή στη ζωή σας για τις Μπλε Ζώνες, οι οποίες στην ουσία είναι περιοχές του πλανήτη, όπου οι άνθρωποι πιστεύεται ότι ζουν περισσότερο λόγω του τρόπου ζωής και διατροφής που ακολουθούν. Οι Μπλε Ζώνες είναι πέντε, ασπάζονται τις αρχές της ισορροπημένης διατροφής, του ενεργού τρόπου ζωής και της συμμετοχής στην κοινότητα και ανάμεσά τους βρίσκουμε και την Ικαρία, ενώ οι υπόλοιπες τέσσερις είναι η Οκινάουα στην Ιαπωνία, η Σαρδηνία στην Ιταλία, η Χερσόνησος Νικόγια την Κόστα Ρίκα και η Λόμα Λίντα στην Καλιφόρνια. Τι ακριβώς, όμως, συμβαίνει στις Μπλε Ζώνες και συγκεντρώνονται εκεί τόσο οι περισσότεροι αιωνόβιοι, όσο και άνθρωποι με τη μεγαλύτερη μακροζωία; Υπάρχει ένα βιβλίο (The Blue Zones Secrets for Living Longer: Lessons From the Healthiest Places on Earth του Dan Buettner) που εξηγεί με πολύ ωραίο τρόπο το τι συμβαίνει σε αυτά τα μέρη, με βασικά τρόφιμα, συμπεριφορές κ.ο.κ. Με αφορμή αυτό, θα προσπαθήσουμε να ρίξουμε λίγο φως σήμερα, για να πάρουμε ιδέες και να παραδειγματιστούμε κι εμείς που βρισκόμαστε αρκετά μακριά από το «μπλε της μακροζωίας».

Τι συμβαίνει στον δυτικό τρόπο ζωής
Οι περισσότεροι που ακολουθούν τον δυτικό τρόπο ζωής και ταυτόχρονα θέλουν να κάνουν κάτι καλό για την υγεία τους, συνήθως ακολουθούν κάποια δίαιτα, γράφονται στο γυμναστήριο και παίρνουν βιταμίνες. Το 2021, μάλιστα, οι Αμερικανοί ξόδεψαν περισσότερα από 151 δισεκατομμύρια δολάρια σε βιταμίνες και συμπληρώματα για να εξασφαλίσουν την υγεία τους. Στην πραγματικότητα, όμως, οι πιο αξιόπιστες μελέτες δείχνουν ότι όσοι λαμβάνουν συμπληρώματα, εν τέλει ζουν λιγότερο από αυτούς που δεν λαμβάνουν. Τα συμπληρώματα πρωτεΐνης, μάλιστα, δίνουν και παίρνουν, σε σημείο που σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών, ο μέσος Αμερικανός λαμβάνει τη διπλάσια πρωτεΐνη από αυτή που χρειάζεται. Στην πραγματικότητα, κανένα συμπλήρωμα, χάπι, ορμόνη ή βιταμίνη δεν έχει αποδειχτεί ότι αυξάνει το προσδόκιμο ζωής.

Όσον αφορά την άσκηση και την προσπάθεια για τη διατήρηση ή βελτίωση της υγείας και της φυσικής μας κατάστασης, παρατηρείται πράγματι μια τάση. Κι όσοι ασκούνται συστηματικά έχει βρεθεί ότι έχουν 30% μικρότερη πιθανότητα θανάτου οποιαδήποτε στιγμή σε σχέση με ανθρώπους που δεν ασκούνται. Στην Αμερική συγκεκριμένα, ωστόσο, παρά τα 160 δισεκατομμύρια δολάρια που ξοδεύουν οι Αμερικάνοι το χρόνο, μόλις το 1/5 των ενηλίκων εφαρμόζει το μίνιμουμ άσκησης που συστήνεται, το οποίο είναι περίπου 11 λεπτά την ημέρα. Αυτό σημαίνει, λοιπόν, ότι η άσκηση δεν λειτουργεί για περισσότερα από 200 εκατομμύρια Αμερικανών, αλλά και για όλους που μπορεί να επισκέπτονται το γυμναστήριο περιστασιακά και να μην είναι καθόλου ενεργοί κατά τ’ άλλα στη ζωή τους.

Με τον ίδιο τρόπο, οι δίαιτες μπορεί να έχουν καλή… πρόθεση, αλλά οι περισσότερες είναι αναποτελεσματικές στη διατήρηση της υγείας και τη μακροζωία κι ας βοηθούν κάποιες να μειωθεί το βάρος.

Αν, λοιπόν, δεν λειτουργούν όπως πρέπει αυτά που έχουμε όλοι στο μυαλό μας ότι πρέπει να κάνουμε για μακροζωία, τι μπορούμε να κάνουμε; Κι αν σκέφτεστε ότι θέμα της μακροζωίας έχει να κάνει με τα γονίδια κι εμείς δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα, να σας πω ότι μελέτη από τη Δανία το 1996 έδειξε ότι η μακροζωία είναι μόνο σε ένα μικρό βαθμό κληρονομική, περίπου στο ¼ των παραγόντων που παίζουν ρόλο. Τα υπόλοιπα ¾ προκύπτουν από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Κι εδώ έρχονται οι Μπλε Ζώνες να μας λύσουν τις απορίες.

Τι συμβαίνει στις Μπλε Ζώνες
Ο συγγραφέας του βιβλίου που σας προανέφερα, γύρισε τον κόσμο αναζητώντας αυτές τις περιοχές μακροζωίας, προκειμένου να καταλάβει τι διαφορετικό συνέβαινε εκεί. Στην Okinawa υπήρχαν ήδη τα μακροβιότερα άτομα του κόσμου, ενώ αιωνόβιοι βρίσκονταν πολλοί και στη Σαρδηνία. Σε κάποια χωριά του νησιού, μάλιστα, υπήρχαν 10 φορές περισσότεροι αιωνόβιοι κατά κεφαλήν σε σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, με τα ευρήματα να έχουν δημοσιευτεί στο Journal Experimental Gerontology. Στις ΗΠΑ, μελετήθηκαν 30 χιλιάδες συμμετέχοντες στη Loma Lima της Καλιφόρνια, στο πλαίσιο της Adventist Health Study, για 20 χρόνια και βρέθηκε ότι αυτοί οι υποστηρικτές της εκκλησίας ζούσαν 7 χρόνια περισσότερο από τους υπόλοιπους συμπολίτες τους. Στην Ικαρία και στη Χερσόνησο Νικόγια στην Κόστα Ρίκα, οι κάτοικοι ακολουθούσαν μια κατά βάση φυτοφαγική διατροφή με ολόκληρες τροφές από τον τόπο τους κι αντί να πάνε γυμναστήριο, κινούνταν φυσικά για περίπου 20 λεπτά την ημέρα. Συν τοις άλλοις, καθημερινές ιεροτελεστίες όπως η προσευχή, ο μεσημεριανός ύπνος, ο σεβασμός των προγόνων τους βοηθούσε στη μείωση του στρες και της φλεγμονής που προκύπτει από αυτό. Καταγράφεται, επίσης, η τάση σε αυτά τα μέρη να έχουν κοντά τους γονείς και τους παππούδες, ενώ στην Okinawa υπάρχουν και κοινωνικές ομάδες υποστήριξης από την παιδική ηλικία μέχρι τα… 100, όπως και έντονη αίσθηση που αφορά το νόημα της ζωής.

Να πούμε, βέβαια, ότι οι Μπλε Ζώνες δεν υπόσχονται ότι θα βοηθήσουν να ζήσουμε παραπάνω από τα βιολογικά όρια του ανθρώπου, αλλά αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι το προσδόκιμο ζωής στο σύγχρονο κόσμο είναι γύρω στα 93 –λίγο παραπάνω για γυναίκες λίγο λιγότερο για άντρες- όταν στις ΗΠΑ το προσδόκιμο φτάνει τα 77, σημαίνει ότι 16 χρόνια πάνε χαμένα.

Κάτι επίσης σημαντικό είναι ότι οι άνθρωποι που ζουν στις Μπλε Ζώνες δεν έχουν καλύτερα γονίδια ή ανώτερα σώματα και στις περισσότερες περιπτώσεις δεν ίσχυε κάτι τέτοιο. Καταφέρνουν, όμως, να αποφεύγουν χρόνιες παθήσεις από διαβήτη και καρδιαγγειακά μέχρι άνοια και κάποια είδη καρκίνου που μικραίνουν τη ζωή μας. Κι αυτό το καταφέρνουν όχι με κάποια πειθαρχία ή αίσθηση μεγαλύτερης υπευθυνότητας, αλλά γιατί ζουν σε ένα περιβάλλον που τους διευκολύνει. Η μακροζωία τους δηλαδή προέρχεται από το περιβάλλον που ζουν.

Αυτό μας δίνει την πληροφορία ότι αν θέλουμε να ζήσουμε περισσότερα χρόνια με υγεία, πρέπει να επικεντρωθούμε στο περιβάλλον στο οποίο ζούμε, από την κοινότητα και την εργασία, μέχρι το σπίτι μας. Κάτι που αποδεικνύεται και με το γεγονός ότι δεκαετίες πριν, όταν το National Institutes of Health  χρηματοδότησε πρότζεκτ στις πόλεις σε όλη τη χώρα με δίαιτα, προγράμματα γυμναστικής και ενημέρωση για την υγεία, τα αποτελέσματα ήταν μια μικρή βελτίωση στους δείκτες υγείας βραχυπρόθεσμα και καμία ουσιαστική αλλαγή μακροπρόθεσμα.

Απεναντίας, όταν έγινε μια διαφορετική προσέγγιση από τον συγγραφέα, με στόχο τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος, στο πλαίσιο ενός πρότζεκτ που έγινε στην κοινότητα 18 χιλιάδων ανθρώπων στην Albert Lea στη Μινεσότα, τα αποτελέσματα ήταν θεαματικά. Το πρότζεκτ υποστηρίχτηκε από τους τοπικούς παράγοντες, προκειμένου να βελτιωθούν οι υποδομές για περπάτημα και ποδήλατο στην περιοχή και να γίνουν πιο φιλικές προς τον πολίτη. Στα σχολεία λειτούργησαν προγράμματα με υγιεινές επιλογές αντί για Junk food –κάτι το οποίο έχω προσπαθήσει κι εγώ μέσα από δωρεάν σεμινάρια σε παιδικούς σταθμούς και γονείς- ενώ κάτι αντίστοιχο έγινε στα εστιατόρια και στα καταστήματα τροφίμων. Συν τοις άλλοις, δόθηκε η δυνατότητα για εθελοντισμό στους κατοίκους, για workshops και δραστηριότητες συμμετοχής στην κοινότητα που τους έδιναν έναν σκοπό στην καθημερινότητα –έτσι ήταν πιθανότερο να υιοθετηθούν πιο σθεναρά οι νέες συμπεριφορές.

Τα πρώτα πρότζεκτ «έτρεξαν» για περίπου 18 μήνες με θεαματικά αποτελέσματα, ενώ σύμφωνα με τα δεδομένα, αυξήθηκε το προσδόκιμο ζωής κατά μέσο όρο 3 χρόνια, ενώ ο προϋπολογισμός για την υγεία μειώθηκε κατά 30%. Και το πιο βασικό είναι ότι όλο αυτό πέτυχε γιατί δεν προσπάθησαν να αλλάξουν τα μυαλά του κόσμου, αλλά το περιβάλλον που ζούσε. Στη συνέχεια το πρότζεκτ εφαρμόστηκε σε 72 πόλεις στις ΗΠΑ.

Σήμερα οι Μπλε Ζώνες σίγουρα δεν είναι αυτό που ήταν πριν 20 χρόνια. Όπως κάθε άλλο μέρος στον κόσμο, έτσι κι εκεί τα πράγματα έχουν αλλάξει λόγω του εκσυγχρονισμού και του δυτικού τρόπου ζωής. Οι επιστήμονες, όμως, συνεχίζουν να τις μελετούν και να διαπιστώνουν ότι μαζί με τη διατροφή, η κοινωνικοποίηση, το κολύμπι, η κηπουρική, ο ύπνος και η ξεκούραση επιβεβαιώνουν το πόσο σημαντικά είναι για τη μακροζωία. Η αξία του να ζει κανείς πιο χαλαρά, να πιάνει κουβέντα με τον γείτονα, να τρώει με την οικογένεια, να μαγειρεύει στο σπίτι, να επιλέγει τροφές από τη βάση της διατροφικής πυραμίδας είναι ανεκτίμητη. Και η αξία της ζωής βρίσκεται σε αυτά κι όχι στην ύλη.

Πηγές

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15489066/