Φιδάκι: Ένα παιχνίδι που ξεκίνησε για να διδάξει την ηθική πριν 2.000 χρόνια
Ίσως κάποιοι να έχετε παίξει το επιτραπέζιο Φιδάκι. Παίζεται σε πίνακα με τετράγωνα, στα οποία κάποια έχουν σκάλες και κάποια φιδάκια. Σκοπός του παιχνιδιού είναι να φτάσει κάποιος από τους παίκτες πρώτος στο τελευταίο τετράγωνο, ξεκινώντας από το πρώτο. Οι κανόνες του παιχνιδιού είναι απλοί: ρίχνεις ένα ζάρι και μετακινείς το πιόνι σου όσα τετράγωνα δείχνει το ζάρι. Αν το πιόνι σταματήσει σε ένα τετράγωνο που υπάρχει η βάση μιας σκάλας, τότε αυτό “ανεβαίνει” τη σκάλα και προχωρεί στην κορυφή της σκάλας. Αν προσγειωθεί σε τετράγωνο που έχει στόμα από φιδάκι, τότε το πιόνι χάνει θέσεις “κατρακυλώντας” στην ουρά του φιδιού. Το παιχνίδι βασίζεται στην τύχη και έχει μια ιστορία πολύ πιο παλιά απ’ όσα μπορεί να πιστεύεται.
Το Φιδάκι βασίζεται σε ένα παιχνίδι που λεγόταν “Snakes and Ladders” (Φίδια και Σκάλες) και το οποίο προέρχεται από τον 2ο αιώνα π.Χ. από την αρχαία Ινδία. Το παιχνίδι ήταν εργαλείο εκπαίδευσης των παιδιών στις παραδοσιακές φιλοσοφίες του Τζαϊνισμού (ή Ζαϊνισμός) και του Ινδουισμού (υπήρξαν και ισλαμικές, βουδιστικές και άλλες εκδόσεις του παιχνιδιού), διδάσκοντας ειδικά το κάρμα και το καμά, ή το πεπρωμένο και την επιθυμία. Το παιχνίδι δίδασκε την έννοια του πεπρωμένου ή της τύχης μέσω του ζαριού που χρησιμοποιείται για την κίνηση, ενώ η επιθυμία διδάσκεται από τα φίδια και τις σκάλες.
Ταμπλό του παιχνιδιού σε ύφασμα τον 19ο αιώνα στην Ινδία
Το παιχνίδι δίδασκε επίσης ένα ηθικό μάθημα αντιπροσωπεύοντας τον καρμικό κύκλο. Το τελικό τετράγωνο αντιπροσώπευε τη μοκσά (απελευθέρωση ή σωτηρία) από τη σαμσάρα (τον κύκλο του θανάτου και της αναγέννησης). Ένας παίκτης φτάνει σε αυτό το σημείο ανεβαίνοντας σκάλες (που αναπαριστούσαν την αναγέννηση σε ανώτερες τάξεις κάνοντας καλές πράξεις) και πέφτοντας μέσω των φιδιών (που αντιπροσώπευαν την αναγέννηση σε κατώτερες τάξεις κάνοντας το κακό). Ορισμένες εκδοχές του παιχνιδιού ωθούσαν ακόμη περισσότερο την ηθική και την θρησκευτική διδασκαλία συμπεριλαμβάνοντας θρησκευτική ή πνευματική έννοια στο μέγεθος και το σχήμα του ίδιου του πίνακα, τον αριθμό του τελικού τετραγώνου και τη συγκεκριμένη τοποθέτηση των καλών και των κακών.
Επίσης, οι αρχαίες προσεγγίσεις περιείχαν λιγότερες σκάλες απ’ ότι φίδια, υπενθυμίζοντας ότι η πορεία του καλού είναι πιο δύσκολη απ’ ότι μια πορεία με αμαρτίες. Συγκεκριμένα, μια πρώιμη έκδοση του παιχνιδιού περιείχε 5 σκάλες (ασκητισμός, πίστη, γενναιοδωρία, αξιοπιστία και γνώση) και 12 φίδια (ανυπακοή, χρέος, μέθη, απληστία, λαγνεία, ψέμα, φόνος, υπερηφάνεια, οργή, κλοπή, ματαιοδοξία, χυδαιότητα).
Gyan Chaupar, η έκδοση του Τζαϊνισμού
Στην ινδική ομόσπονδη πολιτεία Άντρα Πραντές, το παιχνίδι ονομάζεται Vaikunthapali ή Paramapada Sopana Patam (η σκάλα στη σωτηρία) στην γλώσσα τελουγκού -μια γλώσσα που ομιλείται κυρίως στη νότια Ινδία μαι στο κρατίδιο Άντρα Πραντές, του οποίου είναι επίσημη γλώσσα. Στην γλώσσα Χίντι, το παιχνίδι ονομάζεται Saanp aur Seedhi, Saanp Seedhi και Mokshapat. Στην πολιτεία Ταμίλ Ναντού το παιχνίδι ονομάζεται Parama padam και συχνά παίζεται από τους θιασώτες του ινδουιστικού θεού Βισνού κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ Vaikuntha Ekadashi προκειμένου να μείνουν ξύπνιοι κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Τα υποκείμενα ιδανικά του παιχνιδιού ενέπνευσαν μια έκδοση στην βικτοριανή Αγγλία το 1892, η οποία αντικατέστησε τις ινδικές αρετές και κακίες με βικτωριανικά, αγγλικανικά και προτεσταντικά δόγματα ηθικής. Τα τετράγωνα της εκπλήρωσης, της χάριτος και της επιτυχίας ήταν προσβάσιμα μέσω αρετών όπως η εργατικότητα, η υπακοή, η μετάνοια, η συνέπεια και η λιτότητα. Τα τετράγωνα της ντροπής, της ασθένειας και της φτώχειας, από την άλλη πλευρά, ήταν τα αποτελέσματα αμαρτιών όπως η ανυπακοή, η επιπολαιότητα, τον τζόγο, η τεμπελιά, η απόλαυση και η τάση γι φιλονικία. Επίσης, αυξήθηκε ο αριθμός των σκαλών ώστε να είναι όσες και τα φίδια, υποδηλώνοντας το πολιτιστικό ιδεώδες ότι για κάθε αμαρτία που διαπράττει κάνποιος, υπάρχει και μια ευκαιρία για λύτρωση.
Μεγάλο μέρος της διακόσμησης και της τέχνης των πρώιμων αγγλικών πινάκων του 20ού αιώνα αντικατοπτρίζει τη σχέση της Βρετανίας και της αυτοκρατορικής αποικίας της, την Ινδία. Υπάρχουν εκδόσεις του παιχνιδιού που αντανακλούν την ιστορία όταν η βρετανική αποικιοκρατία κατέρρευσε -έχουν επιζήσει πολύ λίγες εικονογραφικές αναφορές στον ινδικό πολιτισμό μετά την ανεξαρτησία της Ινδίας το 1947.
Το Παιχνίδι του Παραδείσου και της Κόλασης (Jnana Bagi). Κάθε τετράγωνο έχει όχι μόνο έναν αριθμό αλλά έναν μύθο που περιλαμβάνει τα ονόματα διαφόρων αρετών και αμαρτιών. Η μεγαλύτερη σκάλα φτάνει από το τετράγωνο 17 “Συμπονετική Αγάπη” στο 69 “Ο κόσμος του απόλυτου”.
Το 1943, το παιχνίδι πήγε και στις ΗΠΑ από τον Μίλτον Μπράντλεϊ με τίτλο “Chutes and Ladders” (Αγωγός/ Ολισθητήρας/ Οχετός/ Καταρράκτης και Σκάλες). Διατήρησε κάμποσες μεταφορές σε συμφωνία με κάθε προηγούμενη έκδοση του παιχνιδιού και προσαρμόστηκε -και πάλι- για να ταιριάζει στις ανάγκες της κουλτούρας του. Ο ηθικολογικός τόνος είναι πιο λεπτός, με έμφαση στις φιλικές προς τα παιδιά καλές πράξεις (όπως το κούρεμα του γκαζόν, η σωτηρία μιας γάτας από ένα δέντρο και η υγιεινή διατροφή) και κακές πράξεις (όπως το να τρώει κανείς πάρα πολλά μπισκότα, να ζωγραφίζει γκράφιτι και να μη διαβάζει).
Σήμερα, το παιχνίδι εξακολουθεί να προσαρμόζεται ως εκπαιδευτικό εργαλείο, με τις νέες εκδόσεις να είναι σχεδιασμένες ώστε να εκπαιδεύσουν για την αλλαγή του κλίματος, να βοηθούν τους φοιτητές των ιατρικών σχολών κ.ά..
www.sigmalive.com
